Eind 2020 deed AST77 mee aan de ontwerpwedstijd rond de Kleine Kouter in Neerwinden. In samenwerking met RE-ST stippelde we een nieuwe visie uit rond deze sociale woonwijk uit de jaren 70. Er werd bijzondere aandacht besteed aan trage wegen, gemeenschappelijk groen en publiek domein.

Veel van de Vlaamse sociale woonwijken die gebouwd werden op het einde van vorige eeuw zijn aan een opwaardering en verduurzaming toe. De meeste wijken voldoen niet meer aan de hedendaagse comforteisen en zijn onvoldoende geïsoleerd. Ook voor de woonwijk De Kleine Kouter in Neerwinden is deze problematiek een feit.

De uitdagingen zijn groot : zowel de veranderde demografische samenstelling van de bewoners, als de energietransitie en de ontharding van het openbaar domein wenst men in één beweging aan te pakken en gelijkwaardig te verduurzamen.

In het verleden werd al te vaak gedacht aan de gemakkelijkheidsoplossing, sloop en wederopbouw. Maar dat gaat voor veel van deze wijken en woningen niet op en is economisch en ecologisch niet steeds verantwoordbaar. Bij de zoektocht naar een vernieuwde toekomst voor de Kleine Kouter in Neerwinden zullen we op basis van out-of-the-box analyses en doorgedreven ontwerpend onderzoeken de huidige sociale woonwijk trachten te transformeren naar een hedendaags vernieuwde en bruisende dorpswijk waar wonen, werken, leren, … kortom het leven onder de kerktoren terug aantrekkelijk wordt.

Neerwinden een eerste lezing van een LANDE(N)lijk woondorp 

Een dorp met een genereuze woonkwaliteit, omringd door prachtig (agrarisch) landschap; De nabijheid van openbaar vervoer (trein en bus) als collectief antwoord op de ambitie naar een minder autoafhankelijk wonen; De specifieke karakteristieken en bijzondere kwaliteiten van het landelijk wonen in het heuvelachtig Hageland. …

Het zijn maar enkele aspecten die we bij de eerste analyse van het project in Neerwinden zien. Daarbij moet men stellen dat wonen in landelijk woongebied niet hetzelfde is als wonen in een doorsnee verkaveling.

Bij de opmaak van de structuurschets Landelijk Wonen in Olen heeft RE-ST enkele specifieke karakteristieken van het landelijk wonen        - zoals landschap, historisch gehucht, buurtschap en landwegen - grondig uitgediept. Binnen deze verschillende karakteristieken liggen er voor de woonwijk De Kleine Kouter kansen om een duurzame en ruimtelijke transitie te realiseren. Het visueel koppelen van het historische dorpscentrum met de woonwijk en het achterliggend verscholen landschap kan mogelijks een aanzet zijn om de wijk uit zijn isolement te halen.

Vanuit een duurzame wijk …

Een grondige wijkanalyse vormt de aanvang van de opdracht. Het is als ontwerpteam evident dat we ons verdiepen in de behoeften van de wijk. Op zoek naar zowel de inhoud als de omvang van de opdracht. Door het opmaken van een stedenbouwkundige en patrimonium analyse zullen diverse vragen zichtbaar worden. 

- Wat is de historische lezing van de wijk in relatie tot het beeldkwaliteitsplan van Landen? 

- Wat is de rol van de Kleine Kouter als woonwijk binnen het dorp?

- Welke (hoofd)rol lijkt deze in functie van zijn schaal te kunnen spelen?

- Hoe kan er bijkomend collectief groen geïmplementeerd worden?

- Hoe kan er relatie gezocht worden met trage wegen en het omliggende landschap? 

- Wat is de actuele staat van het publieke domein? Is hier ruimte voor ontharding of implementatie van meer groen? 

- Kan er ruimte gemaakt worden voor collectieve waterhuishouding en natuurlijke waterinfiltratie?

- Is er ruimte voor een vernieuwde visie op mobiliteit? Collectieve parkeerplaatsen voor auto’s – elektrische deelauto’s? 

- Hoe kan de wijk een fietsvriendelijk profiel krijgen?  

- Welke mogelijkheden zijn er om de wijk te voorzien van eigen opgewekte energie, waar liggen de energie winsten?

- Wat zijn de woonnoden van Neerwinden en zijn naastliggende deelgemeentes?

- …….

… naar een gezonde woning.

Bij de opmaak van de projectdefinitie gaan we een screening van de bestaande woningen uitvoeren. Dit gebeurt aan de hand van een technische en bouwfysische audit van de woning, maar ook door het in kaart brengen van de “zwerfruimtes” in één elk van de woontypologieën. Met als doel de mogelijke ruimtelijke optimalisaties met de opdrachtgever bespreekbaar te maken. Hieruit kunnen duidelijke nieuwe ambities geformuleerd worden.

- Welk zijn de minimum en maximum aantal te renoveren en te vernieuwen woonentiteiten? 

- Welke woningen moeten we zeker afbreken en welke kunnen nog 40 jaar mee?

- Hoeveel energie verbruikt één enkele individuele woning ten opzichte van de volledige wijk?

- Welke ruimtes zijn te groot en welke zijn te klein?

- Hoe is de relatie vanuit de woning naar de wijk, naar de dorpskern en naar het landschap?

- Welke bestaande materialen kunnen we circulair hergebruiken voor het energetische renoveren van de woningen?

- Wat is de minimale privacy van voor- / achtertuinen?

- …

Via Veldwerk

Een belangrijk deel van het werk is het ter plaatse zijn.  Op zoek naar verhalen van de plaats en van de bewoners.  Als ontwerpteam zullen we maximaal in dialoog treden met de context. Tijdens spontane informele interviews zullen we bewonersverhalen zichtbaar maken. Hopelijk kunnen we in contact komen met een wijkcollectief of een groep van bewoners die bezorgt is over de toekomst van de wijk. Deze zullen ongetwijfeld het ontwerpproces en het eindresultaat kunnen verrijken. 

Ook met de stad, die instaat voor het beheer van het publieke domein, zullen we een dialoog opzetten. Kwestie van maximaal inzicht te krijgen in het dagelijks functioneren van de wijk. Op zoek naar de behoeften, knelpunten en kwaliteiten. Deze laatste kunnen best maximaal opgeschaald worden. Elke actie dient oplossingen te generen voor de aanwezige uitdagingen.

Klankbordgroep

De TV AST77 + RE-ST zal tijdens het ontwerpproces investeren in een klankbordgroep. Externe experten omtrent verduurzaming van woonwijken, mobiliteit en sociale cohesie zullen mee rond de tafel komen zitten om samen met ons, de opdrachtgever en de stad Landen hun kennis te delen. Deze gesprekken kunnen verder evolueren in een werkmodel met aanbevelingen, dat aanknopingspunten biedt voor een toekomstgerichte aanpak. Dit werkmodel of Wijkmotor is een model waarmee wijkkapitaal in de vorm van mensen, tools en middelen kan worden omgezet in meerwaarde voor de wijk. Die wijkwinst kan zich manifesteren op verschillende vlakken, maar genereert ook een grotere omgevingskwaliteit en een groter comfort van de woningen. Het doel is een integrale en duurzame aanpak in de tijd stimuleren en zo zorgen voor een iteratief proces. Dat proces verloopt in verschillende fases en is noodzakelijk een co-creatief traject.

Dit werkmodel werd recentelijk nog door de VMSW ondertekend in een intentieverklaring met het Centrum voor Architectuur, Stedelijkheid en Landschap in de Kempen - AR-TUR - waar Edith Wouters de artistieke coördinator is.